De coronacrisis heeft ingrijpende economische en maatschappelijke gevolgen voor de gehele wereld en daarmee ook voor de haven, zowel op de korte- en mogelijk ook op de langere termijn. In de aankomende periode zal duidelijk worden in hoeverre de coronacrisis blijvende gevolgen heeft voor de beoogde ener-gie-, grondstoffen- en sociale transi-ties en de digitalisering van de haven.
De pandemie heeft de Rotterdamse haven midscheeps geraakt. Productiefaciliteiten zijn afgeschaald, het consumenten-vertrouwen nam sterk af en het kwam tot vraaguitval. Hoewel de logistieke keten in de Rotterdamse haven op elk moment goed bleef functioneren, is de overslag over de eerste negen maanden met 8,8% gedaald naar 322,3 miljoen ton.
Ondanks dat deze directe effecten de resultaten in 2020 uiteraard sterk beïnvloeden, zijn voor de realisatie van de langere termijn visie met name de indirecte effecten van de coronacrisis van belang. Daarbij gaat het om mogelijk structurele veranderingen van de economie en handelsstromen, beperking van de private investeringsruimte en sociale implicaties voor de arbeidsmarkt.
STRUCTURELE VERANDERINGEN ECONOMIE EN HANDELSSTROMEN
Een aantal veranderingen heeft invloed op de handelsvolumes en daarmee op de toekomst van de haven als logistiek knooppunt. De coronacrisis leidt de komende jaren mogelijk tot lagere economische groei, hogere werkloosheid, minder bestedingsruimte voor consumenten en overheden, en verschuivingen tussen sterk en minder geraakte economische sectoren. Ook kan corona de wereldwijde handelsstromen transformeren. De crisis heeft de kwetsbaarheden van wereldwijde productieketens duidelijk gemaakt. Mogelijk kiezen bedrijven voor meer (regionale) diversificatie van hun keten waarbij productie en consumptie dichter bij elkaar plaatsvinden. Zo zijn ze weerbaarder. ‘Just in time’ wordt dan ‘just in case’.
Samen met de sterke toename van e-commerce leidt dat tot meer voorraadvorming en behoefte aan inzicht in de locatie van lading. Verschuivingen van productielocaties kunnen effect hebben op het aantal en de grootte van de ingezette schepen en daarmee op de positionering van de haven, zoals een uitgebreidere hub-functie waar meer dan diepgang, efficiëntie de onderscheidende factor is. De groei van e-commerce, die door corona is versneld, vereist snellere levering en leidt tot een verandering van supply chains. Dit heeft effect op de factoren die voor een aantrekkelijke haven zorgen. Versnelde uitvoering van de digitale doelstellingen wordt nog belangrijker om als haven aantrekkelijk te zijn.
PRIVATE INVESTERINGSRUIMTE VOOR ENERGIE- EN GRONDSTOFFENTRANSITIE
Als gevolg van de wereldwijde vraaguitval hebben bedrijven mogelijk beperktere investeringsruimte. Dit raakt de toekomst van de haven als industrieel cluster met toekomstbestendige bedrijvigheid waarvoor juist grote investeringen nodig zijn.
Een sprekend voorbeeld is de energiesector. De marktwaarde van mondiaal leidende olie- en gasbedrijven daalde fors, onder meer door de lagere vraag naar brandstoffen en de gekelderde olieprijs. De geplande investeringen vanuit de sector in duurzame energie zijn dan ook met 20% teruggebracht en de investeringen in het elektriciteitsnetwerk met 10% (Bron: EIA, 2020). Ook op industriële bedrijven uit andere sectoren is er grote financiële druk, waardoor deze bedrijven hun investeringen en hun portfolio mogelijk zullen heroverwegen. Tegelijkertijd blijven overheden en institutionele organisaties vasthouden aan klimaatdoelstellingen en hebben ze aangekondigd als onderdeel van de economische herstelprogramma’s flink te willen investeren. Dat onderstreept de noodzaak en urgentie voor investeringen in publiek-private samenwerking.
SOCIALE IMPLICATIES VOOR DE ARBEIDSMARKT
Ook voor de arbeidsmarkt heeft corona grote gevolgen en daarmee voor de beoogde transities van de haven. Om de realisatie niet in gevaar te brengen, moeten werkloosheid in de haven en stijgende personeelstekorten de komende tijd voorkomen worden. Dit is een gezamenlijke opgave.
De grote verschillen in de mate waarin sectoren geraakt worden, bieden mogelijkheden om banenverlies te voorkomen. Om ervoor te zorgen dat werknemers gemakkelijker van een zwaar getroffen sector naar een sector met groeikansen door kunnen stromen, is er flink geïnvesteerd in werk-naar-werk initiatieven waarin her-, bij- en omscholing centraal staan.
De beschikbaarheid van geschikt personeel wordt onder andere beïnvloed doordat het onderwijs door corona versterkt inzet op de ontwikkeling van IT-vaardigheden maar ook door beperkingen in het aantal leerwerkplaatsen. Enerzijds heeft corona voor een versnelling van de digitalisering van het onderwijs gezorgd, waardoor opleidingen veelal digitaal plaatsvinden en de nadruk meer op nieuwe IT-vaardigheden komt te liggen. Anderzijds maakt corona het voor studenten lastiger om praktijkervaring op te doen. Het aantal leerwerkplaatsen is zeer sterk afgenomen. Ook is er door de minimale bezetting bij veel bedrijven minder aandacht voor studenten en zijn opleidingen uitgesteld.
Deze actuele problematiek komt boven op het tekort aan geschikt personeel wat al langere tijd de concurrentiekracht van de Rotterdamse haven belemmert.
