Eén van de geinterviewde bedrijven is een internationale verkooporganisatie van verse groente en fruit. Als eigendom van een telercoöperatie leveren zij jaarrond een compleet dagvers assortiment van groente en fruit aan supermarkten, groothandelaren, cateraars en verwerkende industrie.

Ontwikkelingen
Bij deze organisatie worden kleine charges gedraaid, robotisering en automatisering van bepaalde werkprocessen is daardoor nu nog niet van toepassing. Wel wordt er al nagedacht over robotisering en automatisering in productie en logistieke processen. Dit betekent iets voor de capaciteit, er zullen minder mensen nodig zijn. Wat ook duidelijk is, is dat áls er met robots, cobots (een robot bedoeld om fysiek te communiceren met mensen in een gedeelde werkruimte) gewerkt gaat worden, de huidige medewerkers hier niet de juiste technische skills voor hebben. De betreffende leverancier zal daar dan begeleiding in moeten leveren.

Transitie: leiderschap skills
De skills transitie richt zich op dit moment met name op ‘leiderschap skills’. Tijdens het gesprek  is ingezoomd op de benodigde soft skills voor teamleiders in de distributiecentra (DC). Op dit moment blijkt het lastig om nieuwe teamleiders extern te werven. Voorheen werden medewerkers die het hardst werkten, gepromoveerd tot teamleider. De medewerkers zijn destijds onvoldoende getraind en beschikten niet over een opleiding die voorzag in de benodigde gedragscomponenten. Deze medewerkers zijn directief in hun manier van leidinggeven en hebben moeite om feedback aan hun team te geven. In de huidige werkelijkheid moeten teamleiders echt van toegevoegde waarde zijn voor medewerkers.

Jonge, nieuwe medewerkers willen in dialoog met hun leidinggevende. Er vindt een verschuiving plaats van het klassieke beoordelingsgesprek naar een continue dialoog. Ook voor de groeiende groep vluchtelingen die in dienst zijn, zijn empathische eigenschappen voor een leidinggevende onontbeerlijk. Als je medewerkers wil binden en boeien, dien je als leidinggevende van de toekomst over goede soft skills te beschikken. Niet voor niets worden deze tot de 21ste eeuwse vaardigheden gerekend; los van bedrijf of bedrijfstak zijn deze skills steeds belangrijker. En relevant: daar wordt in (technische of vak-) opleidingen nog nauwelijks rekening mee gehouden.
De arbeidsmarkt verandert, jongere medewerkers willen flexibel inzetbaar zijn. In het kader van de wendbare organisatie, zijn coachende vaardigheden voor leidinggevenden van belang. Een leidinggevende moet oog hebben voor wat zijn teamleden kunnen en willen, en op die manier zijn mensen inzetten.

Een ander geinterviewd bedrijf is leveranicer van zo’n 230 groente- en fruitsoorten uit 59 landen.

Ontwikkelingen
Jaren geleden was er sprake van handmatig in- en verpakwerk op de packing afdeling. Daar kwam in eerste instantie één sorteerlijn bij, daarna volgden snel meerdere geautomatiseerde lijnen. De bediening van deze machines is altijd gecombineerd met handmatig werk wat door productiemedewerkers wordt uitgevoerd. Op dit moment zijn alle om- en verpaklijnen geautomatiseerd. Daarnaast is nog steeds sprake van handmatig werk dat verricht moet worden. Deze automatisering ontwikkeling heeft veel invloed op het werk van de operator.  Operators worden meer en meer de rechterhand van de teamleider omdat die teamleider -vanwege de automatisering- steeds meer productielijnen aan gaat sturen.

Transitie: soft en hard skills
Een operator was voorheen verantwoordelijk voor het aansturen van een productielijn. Deze zelfde operator moet vandaag de dag meer doen; denk aan het functioneel aansturen van productiemedewerkers, daar heeft de teamleider -die meer lijnen dan voorheen moet managen- geen tijd meer voor.
Gedrag is ontzettend belangrijk. Operators van nu moeten verantwoordelijkheid nemen, communicatief sterk, oplettend, proactief en gedreven zijn en inzet tonen. Als er een procesafwijking of machinestoring is, hoe handel je dan vervolgens? Allemaal aspecten die voorheen niet van toepassing waren voor de operators. Dit vraagt -behalve een transitie in skills- ook de nodige zelfreflectie. Ook hier weer het toenemende belang van soft skills!

Innovatief:
aandragen van oorspronkelijke oplossingen voor werkgerelateerde problemen. Bedenken van een nieuwe werkwijze of aanpak ter vervanging van bestaande werkwijze of aanpak. Ter discussie stellen van vanzelfsprekendheden en doorbreken van patronen.

Overzicht:
overzien van situaties en processen in tijd, onderkennen van problemen en deze systematisch aanpakken met oog voor de consequenties.

Expertise/vakkennis:
toevoegen van betekenis aan informatie in een bepaalde werksituatie. Ontwikkelen en verdiepen van kennis op een bepaald aandachtsgebied/vakgebied en vertalen van de consequenties daarvan voor de eigen organisatie.

Communicatie (mondelinge uitdrukkingsvaardigheid):
doeltreffend communiceren, met oog voor het niveau van de mensen waarmee gecommuniceerd wordt.

Leidinggeven (operationeel, taakgericht):
aansturen van anderen zodat zij hun taken kunnen vervullen en beoogde resultaten kunnen behalen.

Er is tevens gesproken met een groenteverwerkingsbedrijf, gespecialiseerd in het snijden, mengen en verpakken van groenten en fruit tot kant-en-klare en panklare producten. Het bedrijf levert een assortiment panklare groenten, groentemixen, slamelanges, rauwkosten en kant-en-klare maaltijdsalades in diverse product specifieke verpakkingen aan groothandel, supermarkten en foodservice.

Ontwikkelingen
Deze onderneming maakt een sterke groei door. De convenience trend (gemaksvoeding) en de gezondheidstrend werken in het voordeel van het bedrijf. De omzet stijgt en ook het aantal medewerkers stijgt; van 200 medewerkers, naar nu 450 medewerkers en in de toekomst naar wel 600 medewerkers. Het merendeel, zo’n 60%, van die medewerkers bestaat uit Oost-Europese arbeidsmigranten. Het traditionele handmatige werk -snijden, wassen, mengen, inpakken- wordt voor een deel overgenomen door automatisering. Het bedrijf heeft 16 inpaklijnen, en bij elke vijf à zes productiemedewerkers -welke met name handmatig werk verrichten- staat één bandleider (operator) die de machine bedient. Met deze 16 inpaklijnen maken ze zo’n 300 verschillende eindproducten. Dat zijn relatief kleine aantallen, dit betekent dat ze tussendoor vaak de lijnen moeten reinigen en omstellen. Hierdoor is volledige automatisering niet aan de orde en blijft het handmatige werk nog altijd een groot deel uitmaken van het productieproces.

De trends zijn grillig op de versmarkt, evenals de gevraagde hoeveelheden. Bijvoorbeeld als gevolg van weersinvloeden. De klant vraagt de ene dag veel producten, de andere dag een stuk minder. In de huidige tijd waarin ontwikkelingen steeds sneller gaan, is het van belang om inzicht te krijgen in het koopgedrag van consumenten en dit gedrag zelfs te kunnen voorspellen. Als men de beschikking heeft over dergelijke gegevens en deze data kan analyseren en interpreteren, kunnen zij hun productie efficiënter besturen en plannen.  

Transitie
De werkomstandigheden in de productie  kenmerken zich door een temperatuur van 7 graden Celsius en een natte omgeving. De ene dag is er piekdrukte vanwege grote vraag van klanten, de andere dag is er minder werk. Wat de situatie ook is; het werk moet af. Kenmerkend voor de branche waarin met verse producten wordt gewerkt; de producten móeten verwerkt en geleverd worden. Dit betekent dat medewerkers werken tot het werk af is. Deze wisselvalligheid in werkdruk/werktempo en de werkomstandigheden in productie, vragen een bepaalde arbeidsmoraal en inzet van de medewerkers. Dit vereist sterke soft skills als inzet/betrokkenheid, stressbestendigheid en flexibiliteit. Skills die niet vanzelfsprekend zijn, ondervindt het bedrijf. De focus bij de werving van nieuwe (productie)medewerkers ligt dan ook op deze soft skills.  

De focus op data en voorspellende analyses heeft een transitie naar nieuwe werk tot gevolg. Gezocht wordt naar medewerkers die analytisch vaardig zijn en de benodigde IT of  (financial) controlling skills hebben om Business Intelligence systemen te beheren of zelfs te ontwerpen.

Flexibiliteit:
Doelmatig (blijven) handelen door zich aan te passen aan of in te spelen op veranderde omstandigheden, taken, verantwoordelijkheden en/of gewijzigde personele bezetting of -verhoudingen binnen de organisatie.

Inzet/betrokkenheid:
Oppakken van taken en opdrachten, tonen van betrokkenheid en de wil om gestelde doelen te bereiken en te zoeken naar (betere) alternatieven.

Stressbestendigheid:
Effectief blijven presteren onder tijdsdruk, bij tegenslag, teleurstelling of tegenspel.

Analytisch vermogen: 
Onderscheiden van hoofd- en bijzaken en doordringen tot de kern van een probleem. Voorzien van mogelijke consequenties van stappen die overwogen worden.

Expertise/vakkennis:
Toevoegen van betekenis aan informatie in een bepaalde werksituatie. Ontwikkelen en verdiepen van kennis op een bepaald aandachtsgebied/vakgebied en vertalen van de consequenties daarvan voor de eigen organisatie.

Trends in online vacatures
Naast de kwalitatieve analyse is er binnen de pilot ook op basis van vacaturegegevens nagegaan welke ontwikkelingen (en eventuele transities) in de Rijnmondse foodsector plaatsvinden. Dit hebben we gedaan door online vacatures die gedurende de periode 2016 - 2020 bij bedrijven in de sector food zijn ontstaan inzichtelijk te maken. Daarbij hebben we onderscheid gemaakt in de ontwikkeling naar:

• Branche

• Opleidingsniveau

• Beroepsgroep

• Beroep

• Bedrijf

De visualisaties worden bijgewerkt zodra er nieuwe (actuelere) gegevens beschikbaar komen. 

Sterrenstelsel van functies
AWVN heeft samen met Deloitte een datatool ontwikkeld die de arbeidsmarkt in beeld brengt op het niveau van taken en competenties/skills.  Voor de pilot Food zijn de functieprofielen uit de voedselverwerkende industrie in deze datatool geladen. Met behulp van lerende algoritmes worden de functieprofielen, zowel binnen als buiten de sector, met vergeleken. Daaruit ontstaat een landschap van functies (ook wel sterrenstelsel). Dit landschap laat op competentie- en taakniveau zien hoe ver of dichtbij functies van elkaar liggen. Uitgedrukt in een percentage wordt zichtbaar welke functies het dichtst in de buurt liggen en dus met enige begeleiding of omscholing binnen bereik liggen.

Resultaten vergelijkbaarheidsanalyse
Binnen de food sector zelf en tussen de food sector en de functies uit overige sectoren (generieke dataset) zijn veel functies goed met elkaar te vergelijken. Oftewel; als je de functietitel buiten beschouwing laat, zijn er een aantal functies met andere functies te matchen als je inzoomt op taken en competenties.
Deze inzichten biedt onderwijs- en opleidingsinstellingen concretere handvatten om passende scholing aan te bieden. Verder geeft dit inzicht in overstapmogelijkheden die er zijn binnen en buiten de sector, zodat beter ingespeeld kan worden op situaties waarin het werk toeneemt of juist afneemt.

Logische matches
Veel van deze matches zijn voor de hand liggend. Bijvoorbeeld; een medewerker of manager kwaliteitsdienst is heel goed te matchen met een controleursfunctie. Een heftruckchauffeur is heel goed te matchen met een magazijnmedewerker of een vakkenvuller, een medewerker klokzaken is goed te matchen met een declarant en een transportplanner met een expediënt.

Functies binnen de foodsector hebben een hoog vergelijkbaarheidspercentage. Een aantal food specifieke functies die wat verder van die clustering liggen, zijn goed te verklaren. De food specifieke functie die het meest rechts ligt, is bijvoorbeeld de adviseur arbeidsmarktcommunicatie & projecten, deze ligt dicht bij (HR) functies uit het proces Staf. Datzelfde geldt voor de andere food functies die wat verder van de clustering af liggen. Het gaat dan om food functies als BI specialist, applicatiebeheerder fust en keurmeester. De eerste twee functies komen goed overeen met vergelijkbare functies uit het generieke bestand. De keurmeester heeft een match met quality assurance en keurmeester functies uit het generieke functiebestand.   

Verborgen matches
Er zijn ook meer verrassende matches:

• De functie van administratief medewerker supply chain management is zowel qua taken, als competenties en opleidingsniveau heel goed te matchen met de functie van medewerker voedselveiligheid en milieu. De benodigde soft skills (competenties) voor deze functies zijn zelfs 100% gelijk, de taken zijn voor meer 85% vergelijkbaar. Beiden zijn functies binnen de food sector. Geen voor de hand liggende match, als je alleen naar de functietitel zou kijken. 

•  De functies medewerker supply chain management uit de food sector en medewerker customer care binnen een dienstverlenend bedrijf. De functietitels doen niet direct vermoeden dat deze functies qua taken en competenties erg dicht tegen elkaar aan zitten. Ook de sectoren waarbinnen deze functies voorkomen zijn heel verschillend. Toch zijn de benodigde competenties om deze functies uit te voeren en de bijbehorende taken goed met elkaar te matchen. Zowel de competenties, als de taken zijn voor 83% met elkaar vergelijkbaar.

• De food specifieke functie teamleider douanezaken blijkt een match te hebben met de generieke functie productmanager. Een opvallende match, want de productmanager is een commerciële functie en verantwoordelijk voor het optimaliseren van omzet, marge en marktaandeel van een product(groep). Bij nader onderzoek blijkt dat deze functies hoog scoren op de vergelijkbaarheidsanalyse vanwege overeenkomsten op benodigde competenties en werk-/denkniveau. De taken van beide functies komen slechts voor 57% overeen. Je zou dus kunnen zeggen dat deze functies vergelijkbare soft skills hebben en minder vergelijkbare hard skills. Om over te stappen tussen deze functies is met name een ontwikkeling op hard skills nodig, zoals een vakinhoudelijke opleiding/cursus.   

• Een machine operator uit de food sector is goed te matchen met functies uit het operations proces, zoals procesoperator, draaier/frezer, productiemedewerker en CNC verspaner. Deze functies komen buiten de foodsector voor en bieden perspectief voor het werven van machine operators in de foodsector.

Algemeen
Belangrijke ontwikkelingen die we in de sector zien zijn o.a. automatisering, wisselvalligheid in vraag en de noodzaak om snel(ler) op klantbehoeften in te spelen. Automatisering neemt niet in alle bedrijven dezelfde vlucht, handmatig werk is nu en in de nabije toekomst nog niet weg te denken uit de sector. Grillige trends -op gebied van convenience food en gezondheid- leiden tot onvoorspelbare vraag. Zowel in kwantiteit als in soorten eindproducten.

Invloed op werk en benodigde skills
Deze ontwikkelingen betekenen dat er meer functies voor gaan komen, waarin het overzien van werkzaamheden en processen, het tijdig signaleren en melden van afwijkingen en storingen, en het communiceren met (ondergeschikte) collega’s belangrijker wordt. Voor het handmatige werk, functies zoals productiemedewerker, wordt het belangrijker om flexibel te zijn om aan het grillige werkaanbod tegemoet te komen. Aan deze functies worden eisen gesteld op het gebied van inzet en betrokkenheid, intrinsieke motivatie en stressbestendigheid.
Sector breed zien we in zijn algemeenheid een toenemende focus op soft skills, zoals leidinggeven, communiceren, flexibiliteit. Dat is opvallend, want zijn juist de dingen die in vooropleiding minder nadruk krijgen.

Waar wringt het, waar liggen kansen?
Er is krapte op de arbeidsmarkt voor leidinggevenden op de werkvloer. We zien uitvoerende vakspecialisten die promoveren tot leidinggevende, maar dat niet goed kunnen. De benodigde soft skills ontbreken vaak. Datzelfde geldt voor productiemedewerkers die doorgroeien naar operator, maar waarvoor echt andere skills nodig zijn dan voor de vorige functie.

Kansen liggen op interne omscholing en een juiste begeleiding naar de andere functie. Uiteraard met het oog de gap tussen huidige en nieuwe hard en vooral ook soft skills. De matchingstool laat zien dat er ook matches denkbaar zijn met werk búiten de food sector. Men kan zich bij werving dus ook op doelgroepen buiten de sector richten.