De huidige situatie

Het aantal bedrijven dat personeels- en materiaaltekorten ervaart, neemt inmiddels af. Desalniettemin blijven deze tekorten historisch hoog. Daarnaast ervaren bedrijven dat de vraag naar hun producten afneemt. Deze belemmering was in het tweede kwartaal van 2023 groter dan het tekort aan materiaal.

De kredietvraag bij banken nam sinds het begin van dit jaar iets af. Zo hadden bedrijven minder bancair krediet nodig voor vaste investeringen. Deze afname is echter gering en niet te vergelijken met de veel grotere afname tijdens de financiële crisis. In ‘Blik op de wereld’ geeft Rabobank de meest recente renteverwachtingen weer. 

Kijkende naar de schuldenlast van de bedrijven, vormen de stijgende rentes een risico voor de bedrijven die zich voor een groot deel financieren met schulden, die op korte termijn aflopen of waarvan de rentevaste periode op korte termijn afloopt. Als deze stijgende rentes niet doorbelast kunnen worden aan hun afnemers, zullen de hogere kosten leiden tot een lagere winstmarge. Binnen alle hoofdsectoren valt op dat de luchtvaart en de overige transportmiddelenindustrie, waaronder scheepsbouw, relatief veel kortlopende schulden hebben én een relatief lage winstmarge.

De toegevoegde waarde per hoofdsector

In de grafiek hieronder ziet u per hoofdsector de ontwikkeling van de toegevoegde waarde vanaf 2022 tot en met 2024. De toegevoegde waarde is de omzet minus de waarde van alle (ingekochte) halffabricaten en diensten die bij de productie zijn verwerkt.

Tip: u kunt met behulp van de filteroptie de sector selecteren waarin u geïnteresseerd bent

Toegevoegde waarde per hoofdsector

Bekijk de details van deze grafiek.

Omzetprognoses per sector

Hieronder gaan we dieper in op de economische vooruitzichten per hoofdsector. Ook komen enkele deelsectoren aan bod:

Land en tuinbouw

Het vooruitzicht voor de land- en tuinbouw sector is over het algemeen positief. Dit ondanks de gestegen energieprijzen, de droge zomer in 2022, de teruggelopen veestapel en de vogelgriep in Europa. Wat de melkveehouderij betreft is het vooruitzicht van het investeringsklimaat onzeker, dit komt met name door onduidelijkheden in vergunningen, technieken en locatiemogelijkheden.

In de voedingsmiddelensector wordt door de aanhoudende consumentenprijsinflatie flinke omzetgroei geboekt. Daar staat wel tegenover dat de verkoopvolumes onder druk staan, doordat consumenten overstappen naar goedkopere verkoopkanalen en goedkopere producten. Hierdoor leveren speciaalzaken en A-merken marktaandeel in. Ondanks de afname van de inflatie door dalende grondstof- en energieprijzen, zullen de boodschappen niet direct goedkoper worden. De hoge arbeids-, huur- en rente-kosten blijven de producenten, foodservice bedrijven en food retail raken.

Industrie

In de industrie is de afgelopen maanden een daling in de productie waargenomen door de afnemende vraag. Met name de productie in de chemie is hard gedaald. Desalniettemin is het sentiment in de industrie niet negatief. Een kleine meerderheid van de ondernemers verwacht dat de productie zich de komende twaalf maanden positief ontwikkelt. Volgens het CBS gaat de industrie in 2023 een zesde meer investeren dan in 2022. Van deze investeringen is 20 procent gerelateerd aan duurzaamheid.

Bouw

Voor de bouw wordt 2023 een uitdagend jaar. In het eerste kwartaal van dit jaar realiseerden de bouwbedrijven een hoge omzet. Dit komt doordat de hogere inkoop- en loonkosten worden doorbelast terwijl de verkoopprijzen van nieuwbouw en bestaande woningen al enkele maanden licht dalen. Daarentegen is het aantal afgegeven bouwvergunningen voor woningen verder gedaald, waardoor de prognoses voor dit en volgend jaar zijn verlaagd. Verder zijn ook de verwachtingen voor nieuwbouw en utiliteitsbouw niet rooskleurig.

Handel

Binnen de handel worden dalende brutowinsten verwacht als gevolg van de gestegen inkoopkosten, personeelskosten, energiekosten en huurstijgingen. Dit raakt de groep ondernemers in de dynamische detail- en groothandel. Zij kunnen hogere kosten niet volledig doorberekenen zonder omzet en marktaandeel te verliezen. Om aan de verwachtingen van de consument en overige stakeholders te blijven voldoen, zullen digitalisering en duurzaamheid prioriteit moeten krijgen.

Transport en mobiliteit

De sector transport en mobiliteit heeft te maken met verschillende patronen. Binnen de deelsector mobiliteit wordt een stijging van de omzet verwacht vanwege de verbeterde levertijd en beschikbaarheid van nieuwe auto’s. Zo zijn er in de eerste vijf maanden van 2023 bijna 30% meer nieuwe auto’s afgeleverd dan in dezelfde maanden in 2022. Dit in combinatie met de gestegen autoprijzen zorgt voor een verhoogde omzet.

In de transport is een serieuze afname van volumes en omzetten te zien. In combinatie met de hogere (loon)kosten zullen enkele tientallen bedrijven in de problemen komen. Dit zal niet direct leiden tot een substantiële stijging van het aantal faillissementen aangezien veel ondernemers hun onderneming tijdig zullen overdoen aan een concurrent. Hiermee wordt een versnelling van de consolidatie (het samenvoegen van bedrijven) ingezet.

Horeca

De horeca heeft zich in 2022 sterk hersteld van de periode met coronamaatregelen. In alle deelsectoren is een flinke inhaalslag gemaakt en de volumes zijn weer nagenoeg op het niveau van 2019. Die groei komt nu echter tot stilstand. Door de toename van het internationaal toerisme in Nederland, blijven de hotellerie en vakantieparken zich echter nog wel goed ontwikkelen. Bij de cafés vlakken de uitgaven van de consument af. De regenachtige maanden maart en april verklaren dit deels, maar ook de concurrentie vanuit festivals zorgen voor deze afname.

Informatie en communicatie

De Informatie en communicatie-sector is en blijft het meest gevoelig voor macro-economische vertragingen. De groei in de IT-sector zal naar verwachting de komende tijd afvlakken door de afname van het aantal investeringen. Tegelijkertijd is opvallend dat de IT-bedrijven in tijden van afvlakkende omzet en groei kijken hoe ze efficiënter kunnen werken. Dit doen zij bijvoorbeeld door automatisering/digitalisering. Dit zal de vraag naar producten en diensten uit deze sector stuwen.

De media en uitgeverijen zijn binnen deze sector het meest conjunctuurgevoelig. Met name mediabedrijven zien teruglopende advertentiebudgetten, aangezien bedrijven kritischer zijn op de kosten. De trend van offline naar online zet verder door, wat tot uiting komt in een toename van digitaal mediagebruik. Tot slot hebben uitgeverijen te maken met gestegen papierprijzen, hogere distributiekosten en inflatie. Hier staat tegenover dat verder investeringen door de sector in online activiteiten hebben gezorgd voor een toename van afgesloten digitale abonnementen.

Zakelijke dienstverlening

De zakelijke dienstverlening staat onder hoge druk door de verslechterde macro-economische omstandigheden. Desalniettemin blijft de vraag naar consultancy hoog. Nieuwe regelgevingen (bijvoorbeeld de NIS 2-regelgeving en CSRD-rapportageplicht) en strategische vraagstukken (digitalisering) blijven zich aanbieden. Er wordt dus voor de specialistische zakelijke dienstverlening een afname van de groei verwacht, maar krimp ligt ook op de loer.

Binnen de overige zakelijke dienstverlening is het aantal uren en de omzet in de eerste maanden van 2023 al structureel gedaald ten opzichte van de eerste maanden van 2022. Tegelijkertijd heeft de arbeidsmarktkrapte een grote invloed op deze sector aangezien het aantal zzp’ers aan het stijgen is. Tenslotte is het voor deze deelsector afwachten hoe groot de impact van de teruglopende economie is op de ontwikkeling van de werkloosheid.

Zorg en welzijn

De sector zorg en welzijn zal de komende periode meer aandacht moeten besteden aan de bedrijfsvoering. Vanwege de personeelstekorten, de dure cao’s en de energieprijzen zal het rendement in ziekenhuizen en verzorgingsinstellingen in 2023 lager zijn dan voorheen. Ondanks een goede vermogenspositie, zijn scherpere strategische profielkeuzes nodig. Bij de huisartsen ontstaan steeds meer nieuwe initiatieven voor het inrichten van een ander bedieningsconcept. Daarnaast krijgt preventie steeds meer aandacht en zijn de plannen voor gratis kinderopvang in 2025 vooruitgeschoven.

Binnen het onderwijs wordt de komende jaren flink bezuinigd. Zo krijgen toekomstige eerstejaarsstudenten geen halvering meer op het eerste jaar collegegeld en het STAP-budget komt te vervallen. Opleidingsinstituten én degenen die zich wilden laten om-, her- of bijscholen, zullen dus een stapje terug moeten doen. Er wordt echter wel gewerkt aan alternatieve stimuleringsregelingen voor ‘een leven lang leren’.

Lees verder

Klik op de link hieronder om de volledige sectorprognoses van RaboResearch te bekijken.

  RaboResearch: Sectorprognoses - sectoren schakelen naar een lagere versnelling