Haven een sector volop in beweging

Als vraag en aanbod niet goed op elkaar zijn afgestemd (en er dus een tekort aan arbeidskrachten ontstaat), is de kans groot dat ondernemers te maken krijgen met verhoogde arbeidskosten waardoor hun concurrentiepositie verslechtert en hun ontwikkeling tot stilstand komt. Vanuit ruime ervaring en onderzoek voor de arbeidsmarkt rondom het HIC, weten we dat een aantal ontwikkelingen de komende jaren zal zorgen voor veranderingen op het HIC en specifiek de arbeidsmarkt. De belangrijkste daarvan zijn de digitalisering, robotisering en automatisering van de haven en daarnaast de energietransitie.

Deze ontwikkelingen hebben impact op de manier waarop er gewerkt wordt in de haven. Ze veranderen de structuur van de werkgelegenheid, de inhoud van het werk, de manier waarop we werken en hoe we ons inkomen verwerven. Dat dit snel kan gaan (en veranderen) hebben we de afgelopen tien jaar al kunnen constateren, met de oplaaiende discussie rondom contractverlenging van EMO (kolenoverslag) en eerder al de onrust in de containersector (met de sociale dialoog als uitkomst) als lichtende voorbeelden. 

De kwaliteit en weerbaarheid van de huidige en toekomstige beroepsbevolking is een cruciale factor voor de economische groei en het vestigingsklimaat van de haven en regio. Er is ons dus veel aan gelegen om de Rotterdamse arbeidsmarkt in topconditie te houden. Maar juist de dienstverlenende MKB-bedrijven buiten het HIC profiteren hier in mindere mate van mee, terwijl zij met dezelfde problematiek op het gebied van arbeid kampen als bedrijven in het HIC.

Uit de pilot bleek dat het midden- en kleinbedrijf (MKB) in de regio Rijnmond een belangrijke rol speelt en bovenstaande ontwikkelingen enorm belangrijk zijn voor het MKB. Men onderkent het belang van het MKB buiten het Haven Industrie Complex Rotterdam (HIC). De MKB-bedrijven zullen ook geraakt worden door deze transities en ontwikkelingen. Zowel bedrijven als de inzet van de huidige en nieuwe arbeidskrachten zullen moeten veranderen. Daartegenover zien we een groep kwetsbare personen (jongeren en ouderen) die niet aan de slag komt. Dit lijkt paradoxaal want het MKB in de regio kan deze mensen uitstekend gebruiken en heeft hen zelfs nodig om in de regio Rijnmond aan de slag te gaan.

Ambities en doelstellingen

·       De factor Arbeid op een slimme en vernieuwende manier inzetten voor MKB-ondernemers die gelieerd zijn aan het HIC in Rijnmond.

·       Focus op het plaatsen van werkzoekenden en het omscholen van mensen van wie het toekomstperspectief in de huidige functie onzeker is.

·       Het begeleiden van ‘ouderen’ naar deze arbeidsmarkt.

·       Het stimuleren van duurzame inzetbaarheid van jong talent dat net van school komt of nog op school zit naar een duurzame baan.

Op de lange termijn wordt er een concept ontwikkeld dat z’n meerwaarde heeft bewezen en ook elders uitgerold kan worden. Via deze pilot hebben we getracht de vraag en aanbod bij elkaar te brengen. We doen dit door te focussen op duurzame inzetbaarheid van medewerkers in de haven door ze ‘fit for the future’ te maken.

Het belang van het Haven Industrieel Complex (HIC) voor de regio Rijnmond en Nederland is groot. Op het HIC pogen veel partijen al om de arbeidsmarkt te beïnvloeden en bij te sturen met bijvoorbeeld gericht arbeidsmarktbeleid. Maar juist de dienstverlenende MKB-bedrijven buiten het HIC profiteren hier in mindere mate van mee. Terwijl deze groep bedrijven met dezelfde problematiek wél een dominante bijdrage levert aan de totale toegevoegde waarde van het HIC.

Voor dit onderzoek zijn de belangrijkste industriegebieden, die gerelateerd zijn aan het HIC, in kaart gebracht. Op basis van deze gebieden zijn onderstaande grafieken vorm gegeven. 

Analyse

De nieuwe economie doorkruist grenzen tussen sectoren; denk bijvoorbeeld aan de vervagende grenzen tussen energie, chemie, agro-food en logistiek in de toekomstige circulaire economie. Ook het ondernemersklimaat is niet erg gunstig. In onze regio ontbreekt het grotendeels aan een cultuur die het nemen van risico’s aanmoedigt en eventuele mislukkingen tolereert. Bovenal lijkt een overkoepelende strategie van de regio die de fundamentele vragen adresseert die de transitie naar een nieuwe economie opwerpt, te ontbreken. Het gaat bijvoorbeeld om de vraag waarmee we in onze regio ons geld verdienen. Welke vaardigheden (skills) zijn nodig voor de nieuwe economie?

Geografie en bedrijfsindelingen
De haven is een samenstelling van geografische gebieden en sectoren. De haven stopt niet bij de afgebakende gemeentegrenzen of arbeidsmarktregio en biedt zowel directe als indirecte werkgelegenheid. Hiervoor is er eerst een zogenaamde vlekkenkaart gemaakt met bekende haven gerelateerde (industrie)gebieden en is vastgesteld wat de geografische afbakening is. Aansluitend is samen met het Havenbedrijf Rotterdam vastgesteld welke sectoren SBI en subsectoren onder het HIC vallen.

Koppeltabellen
Na de juiste bepaling van deze gebieden is er een koppeltabel gebouwd op basis van de viercijferige postcode-indeling. Ook is er een tabel gebouwd met de koppelingen van SBI-codes (NACE internationale definitie) en haven gerelateerde sectoren.

Bedrijvenanalyse
Het Bedrijvenregister Zuid-Holland (regio Rijnmond, exclusief Zuid Plas en Hoeksche Waard). is tevens geraadpleegd voor analysedoeleinden. Door middel van dit bedrijvenregister zijn de volgende kenmerken in kaart gebracht:

·       Postcode 4, plaats en gemeente;

·       Werkende populatie, geslacht, fulltime-parttime-uitzendkracht;

·       Bedrijfskenmerken, aantal FTE, grootteklasse, SBI-indeling (basis voor NACE-codering);

·       LISA-codering: grootteklasse, sectorbenaming.

Vacature- en banendata
De economie in de haven is positief en in alle sectoren (behalve Financiële Dienstverlening) heeft dit geleid tot extra werkgelegenheid of baangroei. RijnmondInZicht geeft in zijn jaarlijkse prognoses een beeld van de verwachte baanontwikkeling in de verschillende sectoren. Vacature-informatie is een belangrijke graadmeter voor de historische en de huidige ontwikkeling van vacatures.

Vacature-informatie geeft met de juiste koppelbestanden inzicht in de vacatureontwikkeling per gebied, sector, bedrijfsgrootte, beroepsgroepen en beroepen.  In onderstaande grafieken is de vacatureontwikkeling weergegeven voor de branches die gelieerd zijn aan de haven in de arbeidsmarktregio Rijnmond. 

Studenten

De toe- en instroom van studenten is belangrijk voor het bedrijfsleven. Het SBB en DUO ontsluiten de informatie met betrekking tot de studenten. Deze informatie wordt ontsloten op basis van de gevraagde beroepen (classificaties) en gevraagde vaardigheden. In onderstaande visualisaties maken we onderscheid naar sectorkamer  (mbo) en croho-onderdeel (hbo).
 

Voorspellingen van data

In Nederland zijn het UWV, ROA, SEOR en Panteia actief met voorspellingen over arbeidsmarktontwikkelingen. Birch heeft specifiek in het rapport ‘Transities in de haven, Arbeidsmarktmobiliteit bij energietransitie in de petrochemie’ een beeld gegeven van de transities in de Haven. De methodiek sluit sterk aan bij de eerdergenoemde inzichten en biedt mogelijkheden voor vervolgonderzoek specifiek vertaald naar het MKB gelieerd aan het HIC. In onderstaande voorbeelden is weergegeven hoe dit bijvoorbeeld doorontwikkeld kan worden.

CONCLUSIE

De gerelateerde industriegebieden aan het HIC bieden aan veel mensen werkgelegenheid (ruim 10.000 arbeidsplaatsen). Door een aantrekkende economie, de ontwikkelingen op het gebied van technologie (digitalisering, robotisering en automatisering) stijgt de vraag in de branches gelieerd aan de haven. Deze toenemende vraag is vooral terug te zien in de stijging van het aantal vactures op hbo-niveau en mbo-niveau 3 en 4. Tegenover deze ontwikkeling staat een toenemend tekort aan vakkundige technici op de arbeidsmarkt en een vergrijzing van de zittende technische arbeidspopulatie. Daarnaast is er relatief weinig instroom in technische opleidingen. 

Om tijdig te kunnen inspelen en anticiperen op huidige en toekomstige ontwikkelingen  is strategisch arbeidsmarktbeleid noodzakelijk. De basis hiervoor is eenduidige en betrouwbare informatie over de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Zodat de juiste oplossingsstrategieën ontwikkeld kunnen worden voor de aanpak van knelpunten die zich voordoen op de arbeidsmarkt. De komende tijd zullen we de mogelijkheden onderzoeken om de op basis van de pilot verkregen inzichten verder te optimaliseren om zo nog beter te kunnen voorzien in de informatiebehoeften van de relevante stakeholders binnen de (MKB gelieerde bedrijven aan de) haven. De nieuw verkregen inzichten zullen we verwerken in de voorliggende verkenning.